Ik denk dat dit een van de meest gestelde vragen is door katteneigenaren. Katten halen blijkbaar nogal wat kattenkwaad uit waar eigenaren
niet van gediend zijn. Ze hangen in de gordijnen, stelen eten van het aanrecht, houden de eigenaren uit hun slaap met hun nachtelijk miauwen of doen hun behoefte overal behalve op de kattenbak. Dan heb je als eigenaar een probleem!


Probleemgedrag

Probleemgedrag bestaat echter niet! Er zijn wel probleem situaties waarvan het gedrag slechts één onderdeel is. De oorzaak van elk gedrag ligt voor een groot deel in de omgeving. In die specifieke situatie kiest de kat het gedrag wat hem het meeste oplevert. Het helpt dus niet om een algemeen label op de kat te plakken. De kat is niet altijd agressief. Het is veel nuttiger om te zeggen: De kat bijt in een bepaalde situatie. In tegenstelling tot wat mensen vaak denken is de kat zich van geen kwaad bewust en doet hij “het” dus ook niet om wraak te nemen of omdat
hij jaloers is. Maar waarom doet een kat het dan wel? Wat levert het de kat op? Dat zijn de vragen die een gedragstherapeut zich stelt bij het
analyseren van een probleemsituatie. En voor het antwoord op die vraag moeten we allereerst kijken hoe een kat leert.

Leren?

Kan een kat dan iets leren? Jazeker! Hij weet bijvoorbeeld heel goed waar jij lekkere hapjes bewaart, hij weet hoe hij jouw aandacht kan trekken en wat het betekent als het reismandje tevoorschijn komt. Om maar wat voorbeelden te noemen. Helaas hebben de geleerden nog steeds geen overeenstemming bereikt over de definitie van leren1. Waarschijnlijk omdat het een heel breed en abstract begrip is. Dankzij onderzoek
van John Donahoe (2004) weten we echter wel meer over de fundamentele voorwaarde voor leren. Het blijkt essentieel dat er een associatie wordt gevormd tussen een aangeleerde prikkel met een niet-aangeleerde (natuurlijke) reactie2,3
Het zien van een kastdeurtje wat open gedaan wordt door de eigenaar is voor de kat in principe betekenisloos. Totdat blijkt dat er kort daarna vaak wat lekkers volgt. Het openen van dat ene kastje zorgt er vanaf dat moment voor dat de kat met het kopje tegen je benen gaat wrijven omdat er eten aan komt (mits de kat honger heeft natuurlijk). Gedrag wat wenselijke of waardevolle gevolgen heeft wordt herhaald. En gedrag wat aversieve, vervelende of nadelige, gevolgen heeft wordt aangepast of onderdrukt. Katten (en ook kinderen) leggen op deze manier verbanden en passen hun gedrag daar op aan. Soms zijn die verbanden voor jou als eigenaar totaal niet logisch omdat we niet gewend zijn
puur naar oorzaak en gevolg te kijken. In een specifieke situatie kiest de kat het gedrag wat hem het meeste oplevert. We zullen hieronder een paar vormen van leren behandelen.


De kat gaat iets vaker doen

We lazen net al dat gedrag wat wenselijke of waardevolle gevolgen heeft wordt herhaald. Er zijn twee vormen van deze manier van leren: B+
en B- leren.

B+ leren
Je kat gaat iets vaker doen omdat er daardoor iets leuks komt (Positieve Bekrachtiging)

Het meest bekende voorbeeld is om je kat wat lekkers te geven als beloning voor goed gedrag. Op deze manier is het vrij eenvoudig om je kat bijvoorbeeld te leren om een pootje of “high five” te geven. Je kat heeft een associatie gelegd tussen zijn gedrag en het directe gevolg van dat gedrag. Het is echter ook een grote valkuil. Soms leren we een kat hiermee namelijk onbedoeld ongewenst gedrag aan. Neem het voorbeeld van het kleine katje Minoes die in de gordijnen klimt. De eigenaar reageert hierop door de kat uit de gordijnen te plukken en naar buiten te zetten. “Ga maar buiten in een boom klimmen maar niet in mijn gordijnen!” De kat leert alleen “oorzaak” en “gevolg”. Als ik in de gordijnen klim (en de eigenaar is thuis), dan wordt ik buiten gezet. Wat denk je dat deze kat zal doen als hij naar buiten wil? Logisch of niet. Het werkt! Deze vorm van leren heet bekrachtiging omdat het gedrag, in dit geval het klimmen in de gordijnen, toeneemt, dus bekrachtigd wordt. De kat gaat het vaker doen. Bij positieve bekrachtiging wordt er iets (fijns) toegevoegd waardoor het gedrag toeneemt.

Dit is de beste manier om je kat nieuw gedrag aan te leren. Je kat vindt het leuk en zal het gewenste gedrag ook laten zien in de hoop dat ook dan de beloning volgt.


B- leren
Je kat gaat iets vaker doen omdat daardoor iets vervelends weg gaat (Negatieve Bekrachtiging)

Een voorbeeld van dit leerprincipe is de kat die er een hekel aan heeft om gekamd te worden. Stel dat de kat hierop reageert door in de hand te
bijten die de kam vast houdt. Grote kans dat het kammen dan meteen stopt. “Goed dat ik dat weet” denkt de kat. De volgende keer dat ik gekamd wordt bijt ik weer in de hand! Het heeft immers het gewenste resultaat (voor de kat!). Hij wordt beloond voor het bijten want het akelige kammen stopt. De kat heeft weer een verband gelegd tussen zijn gedrag en het directe gevolg van dat gedrag. Deze vorm van leren heet bekrachtiging omdat het gedrag, in dit geval het bijten, toeneemt, dus bekrachtigd wordt. De kat gaat het vaker doen. Het heet negatieve bekrachtiging omdat er iets (vervelends) weg gaat. In dit geval gaat de vervelende kam weg. Negatief heeft hier dus niets te maken met goed of fout.


De kat gaat iets minder vaak doen

Gedrag wat aversieve, vervelende of nadelige, gevolgen heeft wordt aangepast of onderdrukt. Ook van deze manier van leren zijn twee vormen.

C- leren
Je kat gaat iets minder vaak doen omdat er daardoor iets leuks weg gaat (Negatieve Correctie)

Bij correctie neemt het gedrag af. Bij negatieve correctie neemt het gedrag af doordat er iets (fijns) wordt weggehaald. Kittens leren op deze
manier om niet te ruw te spelen met hun broertjes en zusjes. Als ze namelijk ruw spelen, dan stopt het nestgenootje ermee. Iets fijns, het spelen,
stopt door het ruwe gedrag. Het ruwe spel zal daardoor afnemen. De kat heeft wederom een associatie weten te leggen tussen zijn gedrag en het
directe gevolg van dat gedrag. Nog een voorbeeld: Stel, je roept je kat binnen, hij komt en wordt vervolgens opgesloten. Door te komen raakt hij zijn vrijheid kwijt. De volgende keer zal hij dus niet meer komen als je roept. Als je wilt dat je kat komt als je hem roept moet je hem dus eerst belonen met aandacht of een extra lekker hapje (positieve bekrachtiging).


C+ leren
Je kat gaat iets minder vaak doen omdat er daardoor iets vervelends komt (Positieve Correctie).

Een kat die voor het eerst kennis maakt met een hond en meteen gebeten wordt zal voortaan op gepaste afstand van honden blijven. De kat
heeft wederom een associatie weten te leggen tussen zijn gedrag en het directe gevolg van dat gedrag. Het zelfde geldt ook voor een kat die
tijdens het spel zijn nagels in een ballon zet. De kat schrikt van de kapot knallende ballon en zal zijn nagels niet meer in een ballon zetten. Dit zijn voorbeelden van positieve correctie: Bij correctie neemt het gedrag af. Bij positieve correctie neemt het gedrag af doordat er iets (vervelends) wordt toegevoegd. Als je een kat straft valt dit ook onder deze categorie van leren. Er zijn echter veel nadelen aan het straffen van een kat zoals je verderop kunt lezen.

Oplossing probleemsituaties

Je weet nu dat de oorzaak van elk gedrag voor een groot deel in de omgeving ligt en je weet ook hoe een kat verbanden legt tussen zijn gedrag
in een bepaalde situatie en de gevolgen.

Gezondheid/pijn

Stel, je kat plast ineens in de kamer in plaats van op de kattenbak. Mogelijk heeft hij een blaasontsteking. Bij een blaasontsteking doet het plassen pijn. De kat associeert de pijn met het plassen en de omgeving. Een kat móet plassen. Dat gedrag kan hij niet stoppen om de pijn te voorkomen (B- leren). Je kat kan wél een ander plekje zoeken in de hoop dat het plassen daar geen pijn doet! In geval van een blaasontsteking
zal het plassen op de nieuwe plek ook pijn doen zodat de kat weer een ander plekje uit probeert. Zolang je kat een blaasontsteking heeft
zal geen enkele gedragstherapie de onzindelijkheid kunnen verhelpen.

Ook als er geen directe relatie is met de probleemsituatie zal een kat die ziek is of pijn en/of stress heeft veel moeilijker kunnen leren. Ga jezelf maar na. Als je griep of hoofdpijn hebt kan je je aandacht niet bij een studie houden zelfs niet als je er een beloning voor krijgt. Hoe je pijn bij je kat kan herkennen kan je lezen in dit blog.


Niet straffen . . .

Om een probleemsituatie op te lossen is straffen, C+ leren, de slechtst mogelijke aanpak!

• Straffen is niet ethisch omdat het welzijn van je kat erdoor aangetast wordt
  
• Straffen kan lichamelijke schade veroorzaken
  
• Vaak straffen geeft bijwerkingen zoals meer agressie en angst
  
• Door te straffen leer je de kat niet wat je dan wel van hem verwacht.
  
• Door te straffen leer je zelf niet hoe je je kat iets kan leren
  
• Straffen kan een gewoonte worden en makkelijk escaleren.
  

Vraag niet: “hoe leer ik dat mijn kat af”, maar vraag: “Wat zou ik willen dat mijn kat in plaats daarvan doet”. En vervolgens: Hoe kan ik er voor zorgen dat mijn kat dat gaat doen? Pas de omgeving aan en leer je kat het nieuwe, gewenste gedrag aan door te belonen. Deze benadering voor het begrijpen en beïnvloeden van gedrag kan vrij eenvoudig zijn. Voorwaarde is wel dat je zowel het gedrag als de gebeurtenissen ervoor en erna duidelijk en vooral objectief kan beschrijven. Dat geeft veel duidelijkheid waardoor je gerichter aan een oplossing kan werken.


Een voorbeeld:

Het katje Minoes wat steeds in de gordijnen klimt omdat het een effectieve manier is gebleken om buiten gelaten te worden. Focus je niet op: “hoe leer ik het Minoes af?” maar stel jezelf de vraag: “hoe zou ik willen dat Minoes aangeeft dat ze naar buiten wil?”. Stel dat je wilt dat Minoes voor de buitendeur gaat zitten als ze naar buiten wil. Hoe kan je er dan voor zorgen dat Minoes dat gaat doen? Allereerst kan je de omgeving aanpassen. Je kan de gordijnen een paar dagen weg halen. Vervolgens ga je bij de buitendeur staan en als Minoes naar je toe komt doe je de deur open. Uiteraard moet je dit een paar keer herhalen. Daarna ga je niet meer bij de deur staan wachten maar hou je Minoes in de gaten en als ze in de buurt van de deur komt doe je die open. Gaat ze niet naar buiten? Ook prima. Maar ze weet dan al snel dat de deur open gaat door daar naartoe te lopen. Het oplossen van probleemsituaties is natuurlijk niet in één artikel uit te leggen. Elke situatie en elke kat is weer anders en vragen ieder hun eigen aanpak. Het analyseren van de situatie, stellen van de diagnose en opstellen van een persoonlijk behandelplan met
follow-up vergt jarenlange opleiding en ervaring.

Met dit artikel hoop ik je echter wel wat inzicht te hebben gegeven in hoe een kat leert. Vraag je bij een probleemsituatie dus niet af hoe je de kat dat af kan leren maar wat je zou willen dat je kat in plaats daarvan doet. Als je meer wilt weten over hoe je de kat dat aan kan leren, raadt ik je het boek “ Zo train je je kat ” van Sarah Ellis en John Bradshaw aan. Het is een praktische gids om het leven van je kat (en dat van jou) prettiger te maken.

Bronnen:
1. Artikel: What is learning? On the nature and merits of a functional definition of learning Jan De Houwer & Dermot Barnes-Holmes & Agnes Moors. Psychon Bull Rev (2013) 20:631–642
2. Artikel: Pavlovian Conditioning: The CS-UR Relation. By Donahoe, John W.,Vegas, Rocío, Journal of Experimental Psychology: Animal Behavior Processes, Vol 30(1), Jan 2004, 17-33
3. Seminar “Living and Learning with Animals” Dr. Susan G. Friedman. Feb. 2016. www.behaviorworks.org
4. Seminar: Kattencollege met Dr. Sarah Ellis, Jan. 2017